Ποιός νίκησε στη Λιβύη?

Ποιός νίκησε στη Λιβύη? Του JeremySalt, από το Palestine Chronicle Ο Jeremy Salt ειναι λέκτορας καθηγητής Ιστορίας & Πολιτικής της Μέσης Ανατολής στο Πανεπιστήμιο Μπιλκέντ της Άγκυρας. Η ιστορία ήδη ξαναγράφεται ωστε να εξυπηρετήσει τη νέα πραγματικότητα στη Λιβύη – τη σημερινή πραγματικότητα βέβαια, γιατί κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει πώς θα μοιάζει η χώρα σε ένα χρόνο από τώρα. Σύμφωνα με τους Hussein Agha και Robert Malley, στο άρθρο τους για το New York Review of Books, το ΝΑΤΟ ‘βοήθησε’ τους αντάρτες να ‘εκδιώξουν τον Καντάφι’. Αυτή είναι ήδη μια πρώιμη αντιστροφή της πραγματικότητας γιατί ήταν οι αντάρτες που βοήθησαν το ΝΑΤΟ, κι όχι το αντίστροφο. Ανίκανοι να ανατρέψουν την κυβέρνηση μόνοι τους, ανοίξαν τις πύλες σε μια επίθεση ξένων δυνάμεων εναντίον της χώρας τους. Το ΝΑΤΟ απ’την πλευρά του, τους έστρωσε το δρόμο για την προέλασή τους προς τα δυτικά ως την Τρίπολη και τους επέτρεψε να δρέψουν τις δάφνες της νίκης. Ήταν το ΝΑΤΟ που μετέτρεψε μια εξέγερση που θα μπορούσε να είχε τελειώσει μέσα σε μια εβδομάδα σε έναν εμφύλιο πόλεμο κατά τη διάρκεια του οποίου χάθηκαν δεκάδες χιλιάδες ζωές. Ήταν το ΝΑΤΟ που, στο όνομα της ‘προστασίας αμάχων’, σκότωσε αμάχους κατά τη διαδικασία των βομβαρδισμών εναντίον της Λιβύης μέχρι το σημείο κορεσμού (ένας αριθμός 7.500 αεροπορικών πληγμάτων θεωρείται αποδεκτός), καταστρέφοντας οποιαδήποτε δυνατότητα που είχε η κυβέρνηση να υπερασπιστεί τον εαυτό της. Δεν ήταν πόλεμος αυτός ανάμεσα στη λιβυκή κυβέρνηση και το ΝΑΤΟ, ήταν μια μαζική επίθεση. Η μοίρα της Λιβύης μπορεί να είναι η μοίρα οποιασδήποτε μικρής χώρας, όπως ήδη ήταν η μοίρα πολλών μικρών χωρών κατά τις τελευταίες δύο δεκαετίες δυτικής επιθετικότητας εναντίον του μη-ευρωπαϊκού και μη-αμερικάνικου κόσμου. Ακόμα και το να το αποκαλεί κανείς αυτό ‘πόλεμο του ΝΑΤΟ’ είναι παραπλαναητικό. Βασικά αυτός ήταν ένας πόλεμος αποφασισμένος από τις κυβερνήσεις της Βρετανίας, της Γαλλίας και των Ηνωμένων Πολιτειών, με μερικές άλλες χώρες να συμμετέχουν (Καναδάς, Ιταλία, Βέλγιο, Δανία και Νορβηγία). Το ΝΑΤΟ ήταν η κάλυψή τους. Ο Κάμερον και ο Σαρκοζύ έχουν αποκηρύξει οποιαδήποτε ίδια συμφέροντα αλλά ο καλπασμός για τα πρωταρχικά δικαιώματα επί των πετρελαϊκών αποθεμάτων της Λιβύης έχει ήδη ξεκινήσει ανάμεσα στα μέλη του νέου συνεταιρισμού που αποκαλείται ‘Φίλοι της Λιβύης’. Η Λιβύη ανακαλύπτει φίλους που ποτέ δεν γνώριζε οτι είχε. Οι ρίζες της εξωτερικής επέμβασης ήταν οι εκκλήσεις για βοήθεια από τη Βεγγάζη. Συνειδητοποιώντας γρήγορα την ευκαιρία σε μια περίοδο όπου προπύργια της δυτικής επιρροής στον Αραβικό Κόσμο βρίσκονταν υπό κατάρρευση ή απειλούνταν, η Γαλλία, η Βρετανία και οι ΗΠΑ, αρχίσαν να κινητοποιούνται. Η αρχική τους προτεραιότητα ήταν ένα φύλλο συκής πίσω από το οποίο θα μπορούσαν να εξαπολύσουν μια στρατιωτική επίθεση. Αυτή η κάλυψη τους προσφέρθηκε από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ. Το Ψήφισμα 1970 (26 Φεβρουαρίου) επέβαλλε κυρώσεις και εμπάργκο όπλων. Το ψήφισμα 1973 (17 Μαρτίου) επέβαλλε μια ζώνη απαγόρευσης πτήσεων πάνω απ’τη Λιβύη και εξουσιοδότησε τις κυβερνήσεις που θα το εφάρμοζαν να λάβουν όλα τα απαραίτητα μέτρα για να προστατεύσουν τις ζωές αμάχων. Κανείς δεν επέλεξε τις συγκεκριμένες κυβερνήσεις. Μάλλον οι ίδιες αυτο-επελέχθηκαν, αλλά όλες τους διακήρυξαν οτι δεν είχαν καμμία πρόθεση να στείλουν χερσαίες δυνάμεις (‘μπότες στο έδαφος’, όπως το θέτουν) ή να ανατρέψουν την κυβέρνηση της Τρίπολης. Η επέμβασή τους υπαγορευόταν αποκλειστικά από ανθρωπιστικές ανησυχίες, έτσι ισχυρίστηκαν. Απ’αυτό το σημείο εκκίνησης η επιβολή μιας ζώνης απαγόρευσης πτήσεων σύντομα μεταλλάχθηκε σε πλήρη αεροπορική επίθεση εναντίον της Λιβύης από πολεμικά πλοία στη Μεσόγειο και από βάσεις στην Ιταλία. Το εμπάργκο όπλων γρήγορα παραβιάστηκε και τα ‘απαραίτητα μέτρα’ που έλαβαν δεν σκόπευαν μόνο στο να ‘προστατεύσουν αμάχους’ αλλά στο να κερδίσουν τον πόλεμο εκ μέρους των ανταρτών και να ανατρέψουν τον Μουαμάρ Καντάφι. Το ‘όλα τα απαραίτητα μέτρα’ περιελάμβανε επίσης το φόνο αμάχων στο όνομα της προστασίας αμάχων. Η Διεθνής Αμνηστία συνέταξε μια έκθεση τεκμηριώνοντας τα εγκλήματα που διέπραξαν εναντίον αλλήλων οι αντάρτες και οι ‘κανταφικές δυνάμεις’, δηλαδή, αυτό που ήταν η κυβέρνηση της Λιβύης, μέχρι την είσοδο των ανταρτών στην Τρίπολη υπό την κάλυψη των ΝΑΤΟϊκών αεροπορικών επιθέσεων. Αυτό που παραλείπει, ή απλά αφήνει να εξηγηθεί από εκπροσώπους του ΝΑΤΟ, είναι τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν από τις επεμβαίνουσες εξωτερικές δυνάμεις εις βάρος του άμαχου πληθυσμού. Μια σύντομη λίστα θα περιελάμβανε τους βομβαρδισμούς αποθεμάτων νερού, κλινικών, αποθηκών, αγορών, τουλάχιστον ενός νοσοκομείου, του πανεπιστημίου Νάσσερ στην Τρίπολη, κατοικιών αμάχων, των γραφείων της λιβυκής οργάνωσης για τα παιδιά με Σύνδρομο Ντάουν και μιας οικίας στη Μπρέγκα που φιλοξενούσε μια ομάδα από ιμάμηδες που είχαν καταλύσει πριν από μια πορεία ειρήνης προς τη Βεγγάζη. Σ’αυτήν την περίπτωση τα θύματα ήταν 11. Τα θύματα των ΝΑΤΟϊκών αεροπορικών επιθέσεων περιελάμβαναν πολλές γυναίκες και παιδιά. Στις 8 Αυγούστου, αναφέρθηκε οτι 85 άμαχοι σκοτώθηκαν σε μια επίθεση ανατολικά της Τρίπολης κοντά στο χωριό της Ζλίτεν (‘περιοχή εξαπόλυσης στρατιωτικών επιθέσεων’, κατά το ΝΑΤΟ). Σχεδόν σε κάθε περιστατικό που αφορούσε φόνους αμάχων πολιτών, ανάμεσά τους γυναίκες και παιδιά, οι εκπρόσωποι του ΝΑΤΟ υπεκφεύγαν, ισχυριζόμενοι οτι ο στόχος ήταν στρατιωτικός και οτι δεν είχαν καμμία πληροφόρηση για απώλειες αμάχων, παρά τα σαφή στοιχεία που υπήρχαν για το αντίθετο. Στις ελάχιστες περιπτώσεις που παραδέχθηκαν απώλειες αμάχων, εξέφρασαν απλά τη λύπη τους για λάθη κατά τη στόχευση ή στα οπλικά συστήματα. Για να συμπηρώσει την εικόνα των παραβιάσεων της διεθνούς νομοθεσίας στη Λιβύη, η Διεθνής Αμνηστία έπρεπε να εστιάσει στο ρόλο του ΝΑΤΟ, ξεκινώντας απ’το γεγονός της επέμβασης, την έκταση κατά την οποία υπερέβη την εντολή που είχε λάβει από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ (εντολή αρκετά ψευδής από μόνη της), και το ερώτημα του κατά πόσο μπορεί η επέμβαση αυτή να νομιμοποιηθεί με βάση τη διεθνή νομοθεσία. Έπρεπε να θέσει το ζήτημα της αναλογικότητας, δηλαδή το αν ο κίνδυνος προς τις ζωές αμάχων υπερέβαινε τη δικαιολογία μιας στρατιωτικής επίθεσης. Στοχοποιώντας το σπίτι του Σαϊφ-αλ-Άραμπ Καντάφι σητν Τρίπολη την πρώτη Μαϊου, η στρατιωτική διοίκηση του ΝΑΤΟ θα πρέπει να γνώριζε οτι ήταν πιθανό γυναίκες και παιδιά να βρίσκονταν επί τόπου. Έχασαν τον βασικό τους στόχο, τον Μουαμάρ Καντάφι, αλλά σκότωσαν το γιό του και τρία απ’τα εγγόνια του. Το επιχείρημα οτι το σπίτι του Σαϊφ-αλ-Άραμπ ήταν κέντρο στρατιωτικής διοίκησης και ελέγχου ήταν απλά ένα κατάφωρο ψέμμα. Τα γραφεία της λιβυκής οργάνωσης για παιδιά με Σύνδρομο Ντάουν βομβαρδίστηκαν προφανώς επειδή η στρατιωτική διοίκηση του ΝΑΤΟ πίστευε οτι ο Καντάφι θα βρισκόταν εκεί. Αυτές οι σαφώς εσκεμμένες απόπειρες δολοφονίας του εγείρουν άλλο ένα θέμα διεθνούς νομοθεσίας το οποίο η Διεθνής Αμηστία δεν θεώρησε αναγκαίο να διερευνήσει. Στο ζήτημα των απωλειών μεταξύ αμάχων πολιτών ως αποτέλεσμα των αεροπορικών επιθέσεων, η Δ.Α. ανακαλύπτει οτι το ΝΑΤΟ ‘όντως παραδέχθηκε έναν αριθμό θανάσιμων σφαλμάτων, μεταξύ αυτών ενός στις 19 Ιουνίου στην Τρίπολη, τα οποία είχαν ως αποτέλεσμα το θάνατο αμάχων’. Μια παράγραφος παρακάτω αναφέρει οτι αρκετοί άμαχοι ‘φέρεται’ οτι σκοτώθηκαν (αντί να λέει οτι όντως σκοτώθηκαν, όπως φαίνεται οτι συνέβη) όταν ένα ‘ιπτάμενο σώμα’ (θα μπορούσε να ήταν ένα τούβλο που ξεκόλλησε?) έπληξε τα σπίτια τους. Η Διεθνής Αμνηστία επιτρέπει σε έναν εκπρόσωπο του ΝΑΤΟ να εξηγήσει τί συνέβη. Υπήρξε μια ‘αστοχία οπλικών συστημάτων’ η οποία ‘ίσως να προκάλεσε το χαμό αθώων ζωών’, και γι’αυτόν το χαμό ο εκπρόσωπος τύπου εξέφρασε τη λύπη του ΝΑΤΟ. Υπάρχει επίσης μια αναφορά σε ένα αεροπορικό πλήγμα κοντά στην Τρίπολη στις 20 Ιουνίου. Ο στόχος ήταν ένα ‘συγκρότημα’ που ανήκε σε ‘έναν από τους συνεργάτες του Συνταγματάρχη Καντάφι’ (δηλαδή έναν υψηλόβαθμο Λίβυο κυβερνητικό αξιωματούχο). Τουλάχιστον μια γυναίκα και δύο παιδιά σκοτώθηκαν επειδή το ‘συγκρότημα’, παρά τους εσκεμμένους συνειρμούς περί στρατιωτικής χρήσης που επιφέρει ο όρος, ήταν απλά μια ομάδα κατοικιών. Σύμφωνα με τους εκπροσώπους του ΝΑΤΟ ωστόσο, παρά τους θανάτους, αυτό ήταν ένα ‘χτύπημα ακριβείας’ που εξαπολύθηκε εναντίον ενός ‘θεμιτού στρατιωτικού στόχου’. Το ζήτημα της αναλογικότητας εγείρεται και πάλι. Αν το ΝΑΤΟ είχε στοιχεία για την ύπαρξη στρατιωτικού εξοπλισμού εντός του ‘συγκροτήματος’ (ποτέ δεν το απέδειξε) είχε επίσης στοιχεία για την παρουσία γυναικών και παιδιών. Ο πιθανότερος στόχος ήταν μάλλον ο ίδιος ο υψηλόβαθμος κυβερνητικός αξιωματούχος, που διέφυγε σώος. Η Δ.Α. παραθέτει τα λόγια ανταποκριτών που ήταν παρόντες λέγοντας ‘τουλάχιστον μερικά από τα κτίρια που στοχοποιήθηκαν μέσα στο συγκρότημα φαίνονταν να είναι κατοικίες’, κι’εκεί λήγει το θέμα. Αναφέρει το βομβαρδισμό τριών δορυφορικών ‘πιάτων’ σαν πιθανή παράβαση της νομοθεσίας περί πολέμου σε σχέση με την απαγόρευση επιθέσεων εναντίον πολιτικών υποδομών αλλά δεν έχει να πει τίποτα για τις κατά πολύ σοβαρότερες παραβιάσεις της διεθνούς ανθρωπιστικής νομοθεσίας εκ μέρους του ΝΑΤΟ. Δεν υπάρχει καμμία αναφορά για τους 85 πολίτες που αναφέρεται οτι σκοτώθηκαν σ’εκείνο το χτύπημα τον Αύγουστο. Καμμία αναφορά στους σκοτωμένους κληρικούς στη Μπρέγκα. Καμμία αναφορά στο φόνο του γιού του Καντάφι και των εγγονών του. Καμμία αναφορά στις συνεχιζόμενες επιθέσεις – είτε από λάθος είτε όχι – εναντίον πολιτικών υποδομών από την αρχή του αεροπορικού πολέμου έως την άφιξη των ανταρτών στην Τρίπολη. Επίσης δεν υπάρχει καμμία αναφορά στην αποδοχή διαπραγματεύσεων εκ μέρους του Καντάφι και της Αφρικανκής Ένωσης, προσφορές που όλες τους απορρίφθηκαν από τους αντάρτες για τον πολύ απλό λόγο οτι όσο είχαν το ΝΑΤΟ από πίσω τους δεν επρόκειτο να σταματήσουν μέχρι να πετύχουν την ανατροπή της κυβέρνησης στην Τρίπολη. Χωρίς το ΝΑΤΟ στον αέρα και χωρίς το ΝΑΤΟ να τους εξοπλίζει, εκπαιδεύει και καθοδηγεί στο έδαφος με ειδικές δυναμεις, θα υποχρεώνονταν να διαπραγματευθούν, ή αλλοιώς θα εκδιώκονταν. Αναφορικά με το ρόλο του ΝΑΤΟ στον πόλεμο, η έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας είναι απλά ένα ξεδιάντροπο κουκούλωμα. Τα παζάρια που συμφωνήθηκαν ανάμεσα στους αντάρτες και τις κυβερνήσεις των Ηνωμένων Πολιτειών, της Γαλλίας και της Βρετανίας θα παραμείνουν κρυμμένα κάτω απ’το τραπέζι για όσο διάστημα είναι εφικτό και μόνο σταδιακά θα διαπιστώσουμε τι περιλαμβάνουν. Γενναιόδωρες παραχωρήσεις στους δυτικούς πετρελαϊκούς γίγαντες, συμβόλαια για την ανοικοδόμηση αυτών που κατέστρεψαν οι πύραυλοι του ΝΑΤΟ, ανακαινισμένες και εκτεταμένες πρεσβείες, στρατιωτικές αποστολές για την εκπαίδευση και την αναδιοργάνωση του λιβυκού στρατού και συμβεβλημένοι ‘εργολάβοι’ να τριγυρίζουν με τζιπ ωστε να παρέχουν υπηρεσίες ασφαλείας. Φυσικά το κόστος του πολέμου – της ‘απελευθέρωσης’ της Λιβύης – θα το υποστεί η Λιβύη. Η εγκαθίδρυση ΝΑΤΟϊκών στρατιωτικών βάσεων θα πρέπει σίγουρα να βρίσκεται στα χαρτιά, όπως και η συμμετοχή της Λιβύης στην αμερικάνικη στρατιωτική διοίκηση στην Αφρική. Η Λιβύη πρόκειται να επανενταχθεί στο διεθνές σύστημα, πράγμα που σημαίνει μια οικονομία αναδομημένη στη βάση οδηγιών και δανείων του ΔΝΤ. Δεν πρόκειται να γίνει πλέον λόγος για την Αφρικανική κεντρική τράπεζα και τον οργανισμό επενδύσεων με χρηματοδότηση από τη Λιβύη, προγράμματα που ο Καντάφι είχε ήδη θέσει σε κίνηση. Το σενάριο βέβαια δεν πρόκειται να εξελιχθεί πολύ ομαλότερα απ’ότι στο Ιράκ. Το Μεταβατικό Συμβούλιο είναι εσωτερικά πολυδιασπασμένο και είναι πιθανότερο να πορευθεί προς μια εσωτερική ρήξη παρά προς την καθιέρωσή του ως κυβέρνηση που είναι σε θέση να συμφωνήσει σε ένα δοσμένο πρόγραμμα. Ο πόλεμος ακόμα απέχει απ’το να τελειώσει, απαιτώντας τη συμμετοχή του ΝΑΤΟ σε κάθε βήμα προκειμένου να καμφθεί η αντίσταση στα τελευταία οχυρά της ανατραπείσας κυβέρνησης. Ακόμα κι αν ο Καντάφι ή ο Σαϊφ-αλ-Ισλάμ συλληφθούν ή σκοτωθούν η αντίσταση προς το νέο καθεστώς στην Τρίπολη το πιθανότερο είναι οτι θα συνεχιστεί. Το νέο καθεστώς δεν ανέβηκε στην εξουσία στηριζόμενο σε μια λαϊκή επανάσταση, αλλά είναι προϊόν της δυτικής επέμβασης. Τα θριαμβευτικά χαμόγελα του Κάμερον, του Σαρκοζύ, και του φιλόσοφου-στενογράφου του, Μπερνάρ Ανρύ Λεβύ στην Τρίπολη, είναι τα χαμόγελα ενός τίγρη που απολαμβάνει το τελευταίο γεύμα του και αναλογίζεται το επόμενο. Καμμία δυτική επίθεση εναντίον αραβικής χώρας δεν έληξε καλά για το ντόπιο πληθυσμό, και η Λιβύη μάλλον δεν πρόκειται να αποτελέσει την εξαίρεση. Η επιτυχία της δυτικής στρατιωτικής ισχύος στη Μέση Ανατολή δεν προμηνύει τίποτα καλό. Το Ιράκ και η Λιβύη αποτελούν επικίνδυνα πρηγούμενα. Με τη στήριξη ευρωπαϊκών κυβερνήσεων, οι ΗΠΑ έχουν υποβάλλει την κυβέρνηση της Συρίας σε αργο οικονομικό στραγγαλισμό τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Η κατάρρευση της Συρίας ή η ανατροπή της κυβέρνησης θα αποτελούσε το μεγαλύτερο στρατηγικό κέρδος για τις ΗΠΑ, το Ισραήλ, τη Βρετανία και τη Γαλλία από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, υπερβαίνοντας σε σημασία την απομόνωση της Αιγύπτου μέσω της ειρηνευτικής συμφωνίας του Καμπ Ντέηβιντ και την καταστροφή του ενωμένου αραβικού Ιράκ. Οι παρενέργειες θα γίνονταν αισθητές σε κάθε επίπεδο των αραβικών υποθέσεων. Το καθεστώς της Συρίας βρίσκεται υπό πίεση και αυτές οι δυνάμεις μυρίζονται το αίμα. Μπορούν να ελπίζουν οτι η εσωτερική πίεση είναι σε θέση να το ρίξει αλλά αν όχι, μπορούν να χαράξουν την ίδια πορεία που τους έβγαλε στη Λιβύη. Κι αυτό βρίσκεται σίγουρα στην ατζέντα τους, οτιδήποτε κι αν τελικά αποφασίσουν. Για τη μετάφραση: Ομπλόμωφ